W jednym z najpiękniejszych zakątków południowej Polski, na pograniczu Pienin i Beskidu Sądeckiego, w malowniczej dolinie Grajcarka, na wysokości 430 – 560 m n.p.m. położone jest liczące 7,5 tysięcy mieszkańców Miasto i Gmina Szczawnica.

Szczawnica zaliczana jest do najstarszych zdrojowisk w grupie karpackiej, gdyż sądząc po nazwie (szczawa - woda kwaśna) o jej wodach mineralnych wiedziano od samego początku. Gmina zajmuje powierzchnię 8789 ha i obejmuje swoim zasięgiem miasto Szczawnicę oraz dwie wsie Szlachtową i Jaworki.

Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z początków XV w. i dotyczą zapisania przez króla Władysława Jagiełłę 400 florenów Abrahamowi z Goszczyc, przy okazji którego to zapisu wymieniono w obrębie Starostwa Czorsztyńskiego dwie Szczawnice, Wyżną i Niżną.

Dynamiczny rozwój Szczawnicy, jako uzdrowiska przypada jednak na połowę XIX wieku, kiedy to właścicielem dóbr szczawnickich został syn Józefiny i Stefana - Józef Stefan Szalay, uważany za właściwego twórcę szczawnickiego kurortu. Zbudował pierwsze łazienki zdrojowe, nowe wille i pensjonaty, nadał oprawę architektoniczną odkrytym źródłom: Magdaleny, Walerii, Jana, Szymona, Heleny i Anieli, a także rozszerzył i unowocześnił Park Górny sprowadzając ciekawe okazy drzew i krzewów. To właśnie z okresu jego działalności pochodzi w większości zabudowa Placu Dietla. W latach 1844-1847 wybudowana została neogotycka Kaplica Zdrojowa, którą zaprojektował i wyposażył w instrumenty kościelne. To spod pędzla Józefa Szalaya wyszedł obraz przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem, który umieszczony został w ołtarzu Kaplicy. Szalay wykonał także liczne rysunki Pienin i Szczawnicy, a całość swych pracy opublikował w 1858 roku w tzw. „Albumie Szczawnickim”. Sam przewodził pierwszym zorganizowanym spływom na Dunajcu. Przyjaźnił się i zapraszał do Szczawnicy wybitnych ludzi epoki.

Warto wspomnieć, że miejscowa tradycja przypisuje Józefowi Szalayowi pomysł wprowadzenia jak i pierwotne wykonanie drewnianych tablic tzw. „godeł szalayowskich” z zamieszczoną na nich nazwą i malowidłem, które zawieszane były na góralskich domach np. „Pod sercem”, „Pod smokiem”, „Pod Węgrzynem” itp. Dzięki staraniom władz lokalnych w latach 2008-2009 dokonano odpowiednio rekonstrukcji i renowacji istniejących godeł, które obecnie wytyczają w Szczawnicy jedyny, niepowtarzalny szlak stanowiący unikatowy produkt turystyczny.

Przed śmiercią w 1876 roku Józef Szalay zapisał Zakład Zdrojowy Akademii Umiejętności w Krakowie, która zbudowała Dworek Gościnny (spłonął w 1962 r.), uporządkowała Park, zakończyła rozpoczętą przez Szalaya budowę drogi przez Pieniny do Czerwonego Klasztoru. Trudności finansowe i organizacyjne zmusiły Akademię do sprzedaży Szczawnicy w 1909 roku Adamowi Stadnickiemu. Jego działalność przypadła na okres międzywojenny, ale jeszcze przed wybuchem I Wojny Światowej widoczne były efekty dobrego gospodarowania. W latach trzydziestych powstało Inhalatorium (wyposażone w pierwsze w Polsce komory pneumatyczne), w 1935 roku rozpoczęła się elektryfikacja, a w 1937 roku kanalizacja Szczawnicy. Dalsze plany gospodarza przerwała II wojna światowa.

Podczas okupacji Niemcy posiadali na terenie miasta silne oparcie w placówkach Gestapo, Grenzchutzu, Żandarmerii Niemieckiej i Policji Kryminalnej. Aresztowania, wyroki śmierci, wywozy na przymusowe roboty, eksterminacja ludności żydowskiej dotknęły całą społeczność szczawnicką. Podjęty przez okupanta terror zmobilizował górali do szeroko zakrojonej kontrakcji. Zorganizowano działalność przerzutową i kurierską, brano udział w walce podziemnej w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej i we wszystkich formacjach na frontach wojennej Europy. Podczas okupacji Uzdrowisko było nieczynne dla Polaków.

Szczawnicę wyzwolono 18 stycznia 1945 roku. Pierwszy kąpielowy sezon zorganizowano już w lecie tegoż roku. 18 marca 1948 roku na podstawie Zarządzenia Ministra Zdrowia uzdrowisko Szczawnica przejął Skarb Państwa. Prawa miejskie zdrojowisko otrzymało w lipcu 1962 roku. Od stycznia 2008 r. zmieniono rodzaj gminy z miejskiego na miejsko-wiejski, co w praktyce oznaczało wyłączenie poza granice administracyjne miasta obszarów Jaworek i Szlachtowej, którym nadano status wsi.

Szczawnica jest sąsiadującym ze Słowacją, przygranicznym miastem uzdrowiskowym. Dzięki specyficznemu mikroklimatowi i obecności źródeł wód mineralnych, miasto wyspecjalizowało się w leczeniu chorób dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i dróg moczowych, a także schorzeń narządów ruchu. Uzdrowisko posiada bazę zabiegową m.in. w Inhalatorium, wyposażonym w unikatowe komory pneumatyczne służące do leczenia chorób płuc oraz komory solankowo - celkowe, w których wykonuje się inhalacje skuteczne w leczeniu astmy oskrzelowej.

Przedsiębiorstwo "Uzdrowisko Szczawnica" SA specjalizuje się w leczeniu chorób dróg oddechowych, przewlekłych stanów zapalnych nosa, zatok przynosowych, gardła i krtani, schorzeń aparatu głosowego z przeciążenia nadmiernym wysiłkiem głosowym, schorzeń alergicznych górnych dróg oddechowych i astmy oskrzelowej.

Oferuje również leczenie balneologiczne w schorzeniach układu ruchu, szczególnie w zespołach bólowych kręgosłupa i chorób reumatycznych.

Leczenie w poszczególnych profilach prowadzi się w oparciu o opracowany program leczniczy, dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Zakres udzielanych świadczeń zdrowotnych obejmuje m.in.:

• kąpiele mineralne  z olejkami i bez
• kąpiele kwasowęglowe (CO2)
• inhalacje indywidualne nosa lub gardła
• płukanie nosa i gardła, bulling z olejkami i bez
• inhalacje ultradźwiękowe zbiorowe, indywidualne, z olejkami, lekami lub bez
• inhalacje solankowe celkowe z olejkami lub bez
• kąpiele 4-komorowe, perełkowe
• terapuls, jontoforezę, diadynamik, ultraton
• masaż podwodny całościowy, masaż wirowy nóg
• gimnastykę indywidualną z elementami masażu kręgosłupa szyjnego
• okłady parafinowe i borowinowe
• leczenie laserowe biostymulacyjne
• magnetron, krioterapię
• kurację pitną wodami mineralnymi

Uzdrowisko posiada 12 źródeł wód mineralnych. Wody te to szczawy wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe bogate w sole mineralne i liczne mikroelementy. Szczególnie wskazane przy schorzeniach dróg oddechowych, nieżytach żołądka, zaparciach, skazie moczowej, miażdżycy tętnic, z wysokim poziomem cholesterolu, osteoporozie.

Szczawnica kładzie duży nacisk na rozwój sportu, turystyki i wypoczynku zarówno zorganizowanego jak i indywidualnego. Stanowi doskonałą bazę turystyczną przyjmującą jednorazowo kilka tysięcy gości, którym zapewnia noclegi w pokojach o zróżnicowanym standardzie, od apartamentów w hotelach, pensjonatach, pokoi w budynkach sanatoryjnych, willach, ośrodkach wypoczynkowych i domach wczasowych, po miejsca w kwaterach prywatnych, schroniskach i polach namiotowych. Oferuje też różnorodne możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu. Góry pokryte lasami o bogatej florze i faunie przyciągają amatorów pieszych wędrówek. Liczne szlaki turystyczne prowadzą na najwyższe szczyty Pienin i Gorców oraz do rezerwatów przyrody: Wąwozu Homole, Wysokich Skałek, a także do jednego z najpiękniejszych obfitujących w malownicze skałki i progi skalne, tworzące przełomy i wodospady - rezerwatu Białej Wody. Trasy dostosowane są do możliwości fizycznych przeciętnego użytkownika.

W samym centrum Szczawnicy można skorzystać z czteroosobowej kolejki krzesełkowej, prowadzącej na Palenicę, skąd rozpościera się widok na wspaniałą panoramę Tatr, Pienin, Beskidu Sądeckiego i całej Szczawnicy. Obok na sąsiadującej z Palenicą - Szafranówce zbudowano zjeżdżalnię wózkową, atrakcyjną zarówno dla dzieci jak i dla dorosłych. Turystów preferujących szybsze sposoby zwiedzania terenu ucieszą przygotowane liczne trasy rowerowe i konne, o różnym stopniu trudności. Na miejscu, w wypożyczalniach sprzętu sportowego można zaopatrzyć się w rower górski, natomiast w stadninach koni skorzystać z bogatej oferty, organizowanych tam, imprez konnych.

Miłośnicy sportów wodnych, dzięki wartkiemu nurtowi Dunajca, mogą sprawdzić swoje umiejętności, wypożyczając kajak i pokonując tor slalomowy wiodący wzdłuż trasy spływu Dunajca.

W górskich rzekach i bystrych potokach zwolennicy wędkarstwa odnajdą wiele miejsc, do których będą chcieli powrócić. Dunajec wraz z dopływami jest największym i najpopularniejszym łowiskiem muchowym w Polsce, a przede wszystkim obszarem występowania pstrąga potokowego, lipienia i głowacicy. Urozmaicone łowiska, wspaniałe krajobrazy i czyste górskie rzeki przyciągną swym urokiem wszystkich miłośników wędki.

Pobyt w Szczawnicy to również doskonała okazja do poznania uroków Pienińskiego Parku Narodowego, zwiedzenia pobliskich zamków w Niedzicy i Czorsztynie, podróży statkiem po Jeziorze Czorsztyńskim, a także skorzystania z jednej z największych atrakcji turystyczno-krajobrazowych Pienin, spływu tratwami przełomem Dunajca na odcinku 18 km, z którego corocznie korzysta ok. 250 000 osób.

Szczawnica jest atrakcyjna także zimą. Wraz z pierwszymi opadami śniegu przekształca się w centrum sportów zimowych. Na terenie miasta - w centrum, w Jaworkach i pod Durbaszką - znajdują się wyciągi narciarskie oraz trasy zjazdowe zarówno dla początkujących jak i zaawansowanych amatorów białego szaleństwa.

Narciarzy o większych umiejętnościach ucieszy sztucznie śnieżona trasa na stoku Palenicy, posiadająca homologację FIS, na której rozgrywane są zawody alpejskie. Możliwość pełnej satysfakcji z uprawianego narciarstwa, także i zwolennikom jazdy rekreacyjnej, dostarczy oddana do użytku oświetlona trasa zjazdowa o długości 1800m - Palenica II.

Na amatorów snowboardu natomiast oczekuje umiejscowiona na szczycie góry rynna do halfpipe, która przyciąga do Szczawnicy coraz większe rzesze zwolenników jazdy na desce. W Szczawnicy znajdują się liczne wypożyczalnie sprzętu narciarskiego i snowboardowego. Na stokach narciarskich swoje usługi oferują fachowi instruktorzy narciarstwa.

Folklor góralski jest w Szczawnicy wciąż żywy i widoczny w gwarze pienińskiej, strojach ludowych noszonych przez flisaków, dorożkarzy i rodowitych szczawniczan podczas uroczystości, a także w wyrobach tutejszych rzemieślników i dziełach twórców ludowych. Działają tu zespoły regionalne oraz Pieniński Oddział Związku Podhalan.

Największym świętem lokalnego folkloru, przybliżającym zwyczaje i tradycje góralsko-pasterskie jest organizowane w lipcu przez Miejski Ośrodek Kultury „Lato Pienińskie".

W Muzeum Pienińskim znajduje się stała ekspozycja etnograficzno-historyczna, poświęcona kulturze górali pienińskich i tradycji zdrojowej.

Przez cały rok w pijalni uzdrowiskowej funkcjonuje Galeria Wystaw Pijalni Wód Mineralnych, w której prezentowane są prace wybitnych twórców, z kolei w odrestaurowanym budynku przy Placu Dietla mieści się Muzeum Historii Uzdrowiska gromadzące dokumenty i obiekty muzealne dotyczące powstania i historii szczawnickiego kurortu.

W Jaworkach, kilka kilometrów od centrum Szczawnicy, znajduje się przystań dla artystów - "Muzyczna Owczarnia". Odbywają się tam koncerty rockowe, bluesowe, jazzowe, country i in., znanych i popularnych wykonawców polskich i zagranicznych, między innymi częste koncerty światowej sławy skrzypka Nigela Kennedy'ego. Oryginalne wnętrza i niepowtarzalny klimat gromadzą w każdy weekend koneserów dobrej muzyki.

Do podniesienia atrakcyjności Szczawnicy i rozszerzenia oferty turystyczno-wypoczynkowej bez wątpienia przyczynią się również takie inwestycje jak: promenada spacerowa wzdłuż prawego brzegu potoku Grajcarek z malowniczymi kładkami łączącymi obydwa brzegi rzeki, oryginalny rynek w centrum wsi Jaworki, rewitalizacja uzdrowiskowego Parku Dolnego oraz kompleksowa przebudowa Placu Dietla z traktem wzdłuż ulicy Zdrojowej połączona z przebudową pijalni „Magdalena”.

Dzięki realizowanym inwestycjom, Szczawnica odzyskuje dawny blask stając się nowoczesnym europejskim kurortem świadczącym usługi o najwyższych standardach.

Bogactwo krajobrazów górskich i urok XIX wiecznej architektury zdrojowej, w połączeniu z różnorodnymi możliwościami aktywnego wypoczynku, przyciąga z roku na rok coraz liczniejsze grono miłośników przyrody i naturalnego piękna tutejszych okolic.